Ustalenie ojcostwa nie jest dziś trudnym zadaniem. Zgodnie z obowiązującymi przepisami rozróżniamy w tym zakresie uznanie ojcostwa oraz orzeczenie sądu obejmujące ustalenie ojcostwa. Obydwie instytucje pozwalają obalić domniemanie, zgodnie z którym ojcem dziecka jest mąż matki.
Cel uznania ojcostwa
Uznanie ojcostwa jest jedną z form ustalenia pochodzenia dziecka od konkretnego mężczyzny (przed 13 czerwca 2009 r. było określane mianem uznania dziecka). Może być przy tym zrealizowane na kilka różnych sposobów – przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, notariuszem, właściwym urzędnikiem samorządowym, sądem opiekuńczym lub konsulem.
Niezależnie od tego w jakiej postaci dokonane zostanie uznanie ojcostwa, jego podstawowym celem jest potwierdzenie pochodzenia dziecka od właściwego mężczyzny i zaznaczenie tego we właściwym akcie urodzenia. Uznanie ojcostwa nie będzie jednak możliwe, jeśli toczy się sprawa sądowa o ustalenie ojcostwa.
§1. Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.
§2. Uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa.
Art. 72 KRO
Różnica pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka
Uznanie ojcostwa jest tak naprawdę formą przyznania istnienia więzi biologicznej pomiędzy mężczyzną uznającym dziecko a samym dzieckiem. Przysposobienie (adopcja) to natomiast utworzenie więzi prawnej pomiędzy rodzicem adopcyjnym a przysposabianym dzieckiem, takiej samej jaka istnieje między rodzicami, a potomstwem biologicznym, przy świadomości braku istnienia więzów krwi.
Uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna.
Art. 73 §1 KRO
Uznanie ojcostwa przed kierownikiem USC
Najpopularniejszą, a zarazem najłatwiejszą formą uznania ojcostwa jest przeprowadzenie odpowiednich czynności przed właściwym kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Zgodnie z treścią art. 73 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem USC, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna.
Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka.
Warto pamiętać, że samo złożenie wniosku o uznanie ojcostwa nie powoduje automatycznego załatwienia całej sprawy. Kierownik urzędu stanu cywilnego może bowiem odmówić przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka.
W jaki sposób uznać ojcostwo w USC?
Wystarczy, aby matka dziecka i mężczyzna, który chce uznać swoje ojcostwo przybyli do wybranego przez siebie Urzędu Stanu Cywilnego z wymaganymi dokumentami – dowodami tożsamości, ewentualnie także z prawomocnym postanowieniem sądu o zaprzeczeniu ojcostwa w przypadku, gdy w sporządzonym już akcie urodzenia dziecka został wpisany jako ojciec – mąż matki, nie będący ojcem biologicznym dziecka.
Dodatkowo jeśli dziecko wobec, którego ma być uznane ojcostwo ukończyło 13 rok życia, powinno także pojawić się we właściwym Urzędzie Stanu Cywilnego. W przypadku uznania dziecka jeszcze nie narodzonego, lecz poczętego, warto zaopatrzyć się w dokumentację medyczną potwierdzającą ciążę kobiety.
Oświadczenia woli obejmujące uznanie ojcostwa jest składane w formie bądź ustnej, bądź pisemnej.
Postępowanie przed kierownikiem USC jest wolne od opłat i w praktyce sprawa jest najczęściej załatwiana od ręki. Na wniosek zainteresowanych rodziców, kierownik USC wydaje zaświadczenie potwierdzające uznanie ojcostwa – jest ono zwolnione z opłaty skarbowej.
§2. Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka.
§3. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka.
§4. Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio.
Art. 73 §2-4 KRO
Uznanie ojcostwa przed notariuszem lub urzędnikiem
Oprócz uznania ojcostwa przed kierownikiem USC, przepisy KRO przewidują także inne tryby załatwienia tej sprawy. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może bowiem zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. O wyborze właściwego notariusza lub urzędnika decyduje oczywiście zainteresowana uznaniem osoba.
Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi. Ta forma uznania jest alternatywną metodą uznawania ojcostwa.
§1. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Przepisy art. 73 § 1-3 stosuje się odpowiednio.
§2. Protokół podpisuje osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złożyła, chyba że nie może ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu należy podać w protokole.
§3. Protokół zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa powinien być niezwłocznie przekazany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka.
§4. Jeżeli oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa zostało złożone przed urodzeniem dziecka poczętego, lecz nieurodzonego, protokół zawierający to oświadczenie jest przekazywany do urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na miejsce sporządzenia aktu urodzenia matki dziecka lub do urzędu stanu cywilnego właściwego dla miasta stołecznego Warszawy – gdy rejestracja urodzenia matki nie nastąpiła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 74 KRO
Uznanie ojcostwa przed sądem
Sądowe uznanie ojcostwa odbywa się w trybie tzw. postępowania nieprocesowego. Zainteresowany uznaniem mężczyzna powinien złożyć wniosek do sądu rejonowego (wniosek jest wolny od opłaty sądowej).
Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmówił przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, uznanie ojcostwa może nastąpić wyłącznie przed sądem opiekuńczym, właściwym ze względu na siedzibę urzędu stanu cywilnego, którego kierownik odmówił przyjęcia tych oświadczeń.
Jeżeli zaś to konsul odmówił przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, uznanie ojcostwa może nastąpić wyłącznie przed sądem rejonowym dla m.st. Warszawy.
Sąd przyjmuje oświadczenie od mężczyzny, który uznaje swoje ojcostwo oraz od matki dziecka. W razie nieobecności matki przy złożeniu oświadczenia przez mężczyznę, sąd zawiadamia ją o tym i wzywa do złożenia oświadczenia o potwierdzeniu ojcostwa.
W razie odebrania stosownych oświadczeń, sąd przesyła odpis protokołu uznania ojcostwa do urzędu stanu cywilnego właściwego dla sporządzenia aktu urodzenia dziecka.
Powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.
Art. 32 KPC
§1. Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym niewłaściwym według przepisów ogólnych. W takim wypadku o uznaniu zawiadamia się właściwy sąd opiekuńczy.
§2. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmówił przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, uznanie ojcostwa może nastąpić wyłącznie przed sądem opiekuńczym, właściwym ze względu na siedzibę urzędu stanu cywilnego, którego kierownik odmówił przyjęcia tych oświadczeń.
§2.1. Jeżeli konsul odmówił przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, uznanie ojcostwa może nastąpić wyłącznie przed sądem rejonowym dla m.st. Warszawy.
§3. Sąd opiekuńczy odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo poweźmie wątpliwość co do pochodzenia dziecka.
Art. 581 KPC
Uznanie ojcostwa przed konsulem
Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed konsulem – dokonuje się tego, gdy matka dziecka, jak i mężczyzna planujący uznać swoje ojcostwo są obywatelami polskimi przebywający poza granicami RP.
Postępowanie przed konsulem jest analogiczne, jak postępowanie, które odbywa się przed właściwym urzędnikiem stanu cywilnego w Polsce. Opłata konsularna wynosi 50 euro (konsul przeliczy tę opłatę na walutę państwa, w którym się znajduje).
Konsul na podstawie odrębnych przepisów:
15) przyjmuje oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa;
Art. 34 pkt 15 Prawa konsularnego
Kto może uznać ojcostwo?
W każdym przypadku będzie to osoba, która skończyła 16 lat i co do której nie ma podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia (np. z powodu choroby psychicznej). Jeżeli mężczyzna lub matka dziecka nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych (a więc, gdy nie są pełnoletnie), to oświadczenie o uznaniu ojcostwa mogą złożyć tylko przed sądem opiekuńczym.
Kiedy nie można uznać ojcostwa?
Posiadanie pełnej zdolności do czynności pranych przez matkę dziecka oraz mężczyznę, który chce uznać swoje ojcostwo nie zawsze jest wystarczające do tego, aby uznanie nastąpiło. Stanie się tak, jeśli:
- dziecko jest już pełnoletnie,
- zachodzi wątpliwość, co do tego, czy osoba, która składa oświadczenie, faktycznie jest ojcem dziecka,
- inny kierownik USC lub konsul już przyjął lub odmówił przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa,
- sąd wszczął postępowanie o ustalenie ojcostwa. Może to zrobić m.in. na wniosek dziecka, jednego z rodziców bądź prokuratora – jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.
Wobec jakiego dziecka można uznać ojcostwo?
Przepisy w tej kwestii są dość jednoznaczne. Ojcostwo można bowiem uznać wobec dziecka:
- poczętego;
- urodzonego, aż do osiągnięcia przez niego pełnoletności;
- zmarłego przed osiągnięciem pełnoletności – w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletniość.
Skutki uznania ojcostwa na dziecko
Niewątpliwym efektem uznanego ojcostwa jest odnotowanie tego faktu na akcie urodzenia danego dziecka oraz powstanie władzy rodzicielskiej ojca wobec uznanego dziecka.
Równie ważne jest ustalenie powiązania rodzinnego małoletniego z danym mężczyzną, sutkiem czego będzie chociażby nabycie przez nich wzajemnych praw spadkowych oraz potencjalnych roszczeń alimentacyjnych.
Jeżeli nastąpiło uznanie dziecka poczętego, matka może żądać jeszcze przed urodzeniem się dziecka, aby ojciec wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na utrzymanie matki oraz dziecka przez trzy miesiące od urodzenia.
Równie ważne jest także nazwisko dziecka – w przypadku złożenia zgodnych oświadczeń rodziców – małoletni będzie nosić nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko dwuczłonowe, powstałe w wyniku połączenia nazwisk rodziców. W przypadku braku zgodnych oświadczeń rodziców dziecka w sprawie nazwiska dziecka – nazwisko będzie składało się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca dziecka.
Na koniec dodajmy, że skutki uznania ojcostwa powstają z mocą wsteczną tj. od chwili urodzenia się dziecka. Możliwe jest jednak wytoczenie powództwa o ustalenie, że uznanie ojcostwa jest nieważne – np. wtedy, gdy oświadczenie o uznaniu zostało złożone przez osobę, która znajduje się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Dlaczego uznanie ojcostwa jest ważne?
Uznanie ojcostwa jest nie tylko formalnym aktem potwierdzającym biologiczne więzi pomiędzy mężczyzną a dzieckiem, ale również kluczowym krokiem w budowaniu wzajemnych relacji i odpowiedzialności. Dzięki niemu, dziecko ma prawo do poznania swojego pochodzenia, co jest istotne dla jego rozwoju emocjonalnego i tożsamościowego.
Ponadto, uznanie ojcostwa jest niezbędne do realizacji wielu praw dziecka, takich jak prawo do alimentów, dziedziczenia czy korzystania z opieki zdrowotnej. Dla mężczyzny uznającego ojcostwo, jest to szansa na pełnienie roli ojca, uczestniczenie w życiu dziecka i wpływanie na jego wychowanie. Uznanie ojcostwa zatem ma głębokie znaczenie zarówno w wymiarze prawnym, jak i społeczno-emocjonalnym.
Jeżeli potrzebują Państwo pomocy prawnej doświadczonego adwokata rozwodowego to zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią w Krakowie - adw. Michał Słomka - tel. 784 425 405 lub [email protected], adw. Edyta Kwiecień - tel. 789 235 660 lub [email protected].
