Czy pozbawienie praw rodzicielskich zwalnia z płacenia alimentów?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najsurowszą formą ingerencji państwa w sferę rodzinną. W praktyce ma to miejsce wtedy, gdy rodzic nie może wykonywać swoich obowiązków względem dziecka z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka. Czy pozbawienie władzy rodzicielskiej wpływa jednak w jakikolwiek sposób na obowiązek alimentacyjny?

Alimenty na dziecko

Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a niekiedy także i wychowania uprawnionemu (w praktyce przyjmuje on postać pieniężną).

Świadczenia alimentacyjne na rzecz małoletniego dziecka niekoniecznie muszą wiązać się z rozwodem, choć rzeczywiście w takich sytuacjach pojawiają się one najczęściej. Alimenty są możliwe do uzyskania także, gdy rodzice dziecka nie żyją ze sobą od samego początku. 

W celu uzyskania świadczeń należy skierować sprawę do sądu lub spisać stosowną umowę, można także sporządzić odpowiedni wniosek w pozwie rozwodowym. 

Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Art. 133 §1 KRO

Pozbawienie praw rodzicielskich

Przyjęło się, że pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje w tzw. patologicznych sytuacjach rodzinnych, w których pojawia się przemoc fizyczna lub psychiczna względem dzieci. Takich przypadków jest oczywiście sporo, jednak pozbawienie władzy rodzicielskiej może wyniknąć z zupełnie innych przyczyn.

Jeśli rodzic nie jest w stanie zajmować się dzieckiem, np. z powodu długotrwałej i ciężkiej choroby, sąd również może pozbawić go władzy nad potomstwem. Podobnie będzie, jeśli rodzic nie chce utrzymywać kontaktu z dzieckiem i nie wykazuje żadnego zainteresowania w zakresie swoich obowiązków wychowawczych.

Warto zapamiętać, że pozbawienie władzy rodzicielskiej nie ma charakteru generalnego i może być orzeczone tylko, co do jednego dziecka, jeżeli w stosunku do tego dziecka wystąpi którakolwiek z przyczyn przewidzianych w art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. 

Pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje zawsze na skutek orzeczenia właściwego sądu – nie jest jednak ostateczne, a to oznacza, że po odpadnięciu podstaw do pozbawienia tej władzy danej osoby, sąd może ją z powrotem przywrócić (w pełnym lub częściowym kształcie).

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

Art. 111 §1 KRO

Kiedy sąd może ograniczyć prawo do kontaktów z dzieckiem?

Niezależnie od obowiązku alimentacyjnego, jednym z istotnych aspektów władzy rodzicielskiej jest prawo do kontaktów z dzieckiem. Nawet w sytuacji, gdy sąd pozbawi rodzica władzy rodzicielskiej, może on zachować prawo do kontaktów z dzieckiem.

Jednak w pewnych okolicznościach, mając na względzie dobro dziecka, sąd może podjąć decyzję o ograniczeniu tego prawa. Takie decyzje podejmowane są w przypadkach, gdy kontakt z jednym z rodziców może zaszkodzić fizycznemu lub psychicznemu zdrowiu dziecka, np. w sytuacji wykrycia u rodzica problemów z uzależnieniami, zachowań agresywnych czy innych czynników mogących zagrozić bezpieczeństwu i prawidłowemu rozwojowi małoletniego.

Chociaż prawo do kontaktów z dzieckiem jest podstawowym prawem rodzica, dobro i bezpieczeństwo dziecka stanowi nadrzędny priorytet w świetle polskiego prawa rodzinnego.

Czy pozbawienie praw rodzicielskich zwalnia z płacenia alimentów?

W społeczeństwie panuje mylne przekonanie jakoby pozbawienie, a niekiedy nawet i ograniczenie, władzy rodzicielskiej miało istotny wpływ na zakres obowiązku alimentacyjnego. Nic bardziej mylnego – te dwie instytucje są bowiem od siebie niezależne.

Rodzic, który zostanie pozbawiony władzy nad dzieckiem (lub gdy jej wykonywanie zostanie mu przez sąd ograniczone) nie przestaje być biologicznym rodzicem małoletniego – tej więzi nie da się bowiem już rozerwać. Nie ma przy tym znaczenia z jakich powodów nastąpiło ograniczenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej, ani przez jak długi okres trwało. 

Ostatecznie więc kwestia praw rodzicielskich nad małoletnim nie wpływa w żaden sposób na istniejący obowiązek alimentacyjny. Podstawowymi przesłankami decydującymi o możliwości zasądzenia tego rodzaju świadczeń są bowiem usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości majątkowe zobowiązanego, a nie fakt istnienia władzy rodzicielskiej. 

Co ciekawe, pozbawienie czy ograniczenie władzy rodzicielskiej nie ma wpływu także na kwestie dziedziczenia pomiędzy danym rodzicem a dzieckiem. Innymi słowy, dziedziczenie ustawowe będzie zachodziło w tym przypadku niezależnie od tego, czy prawa rodzicielskie przysługują danej osobie czy też nie. 

Innymi słowy, pozbawienie władzy rodzicielskiej nie powoduje zatem zerwania wszelkich więzi między rodzicami pozbawionymi władzy rodzicielskiej a dzieckiem, w szczególności rodzice zachowują prawo do kontaktów z dzieckiem, nadal istnieje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci, zostają zachowane zasady dziedziczenia.

Zaprzeczenie ojcostwa, a alimenty

Zdecydowanie inną sprawą będzie zaprzeczenie ojcostwa, które jeśli zostanie przeprowadzone skutecznie, doprowadzi do udowodnienia, że dany mężczyzna nie jest biologicznym ojcem dziecka. Czy w takim przypadku świadczenia alimentacyjne są obowiązkowe?

Odpowiedź na powyższe pytanie daje nam Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 11 października 1982 roku (sygn. akt III CZP 22/82) stwierdził, że mąż matki, zobowiązany prawomocnym wyrokiem do świadczenia alimentów na rzecz dziecka, może z chwilą prawomocnego obalenia domniemania jego ojcostwa w drodze zaprzeczenia ojcostwa żądać ustalenia, że jego obowiązek alimentacyjny ustał, co do świadczeń alimentacyjnych nie spełnionych do tej chwili.

Prawomocne zaprzeczenie ojcostwa nie wywiera zatem żadnego wpływu na wyrok nakazujący spełnianie obowiązku alimentacyjnego w okresie, gdy obowiązywało domniemanie ojcostwa względem dziecka, jak również nie ma wpływu na uznanie nieważności umowy zawartej między stronami, określającej świadczenia alimentacyjne.

Mąż matki, chcąc ustalenia, iż jego obowiązek alimentacyjny ustał, musi w tym celu wystąpić z powództwem do sądu. Mężowi matki nie przysługuje jednak roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych przed prawomocnym zaprzeczeniem ojcostwa.

Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Art. 63 KRO

Jeżeli potrzebują Państwo pomocy prawnej doświadczonego adwokata rozwodowego to zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią w Krakowie - adw. Michał Słomka - tel. 784 425 405 lub [email protected], adw. Edyta Kwiecień - tel. 789 235 660 lub [email protected].